કુતૂહલ
પન્ના નાયક March 16th, 2015
મુંબઈમાં જન્મી ઉછરીને
પનિહારીઓની
સાંભળી છે માત્ર વાતો
ને
જોયાં છે એમનાં ચિત્રો.
મને કુતૂહલ છે
કે
પનિહારીઓે
કેવી રીતે શીખી હશે
સાંકડી કેડી
ને
ખડકાળ માર્ગ પર
ગાગરના સાગરને છલકાવ્યા વિના
હસતાં હસતાં ચાલવાનો
કસબ?
—
દર બીજી ઓક્ટોબરે મને એક સપનું આવે છે
પન્ના નાયક March 14th, 2015
તમે ગાંધીજીને જોયા હતા?
હું હા પાડું
અને એ મને બીજો સવાલ કરે:
“ક્યાં? ક્યારે?”
હું કહું:
નાની હતી ત્યારે
બાપાજી રોજ સાંજે અમને
જુહૂના દરિયાકિનારે આવેલા
અમારા ઘર પાસે થતી
ગાંધીજીની પ્રાર્થનાસભામાં
લઈ જતા.
અમે વહેલાં જઈ આગળ બેસતાં.
ગાંધીજી સમય સાથે સ્પર્ધા કરતા હોય
એમ દોડતા આવતા અને પાછળ પગ રાખીને બેસતા.
હું ટમટમતા તારાઓનું ઝૂમખું જોતી હોઉં
એમ એમને જોયા કરતી.
એમના ચહેરા પર
બુદ્ધની આભા
આંખોમાં
ઈશુની કરુણા.
હમણાં જ મહાવીરને મળીને ન આવ્યા હોય!
અને પછી શરૂ થતું:
“વૈષ્ણવજન તો તેને કહીએ..”
પછી બાપાજી ગાંધીવાદી બન્યા,
જેલમાં ગયા.
ખાદીનાં કપડાં પહેરે
એ પણ બે જોડી જ.
ભોજન પણ એક કે બે કોળિયા લે.
પછી તો બા બાપાવાદી બન્યાં
અને અમે બાવાદી.
અમારા વૈષ્ણવના ઘરમાં
બધાં જ ગાંધીજન બની ગયાં.
આજે આટલાં વરસો પછી પણ
દર બીજી ઓક્ટોબરે
ગાંધીજી મારા સપનામાં આવે છે
ને મને પૂછે છેઃ
‘પ્રાર્થનાસભામાં આવીશને?’
અને
હું ગાવા માંડતી હોઉં છું
“વૈષ્ણવજન તો તેને કહીએ.”
બીજા દિવસે સવારે
ચા પીતાં
મારા પતિ મને પૂ્છે છેઃ
‘તને ખબર છે?
તું ઊંઘમાં વૈષ્ણવજન જેવું કંઈક ગાતી હતી એ?’
—
કે પછી?
પન્ના નાયક February 10th, 2015
કે પછી?
પથારીમાં પડ્યા પડ્યા
છતને અડકી જોવાનું મન થયું.
એ કેટલી હાથવેંતમાં હતી!
ખાટલા પર ઊભા થઈ
અડકી જોવાનો પ્રયત્ન અસફળ થયો
એટલે
સરકસની જેમ
ખુરશી પર ખુરશી પર ખુરશી મૂકી
હાથ લંબાવ્યા
પણ
હાથવેંતમાં લાગેલી છતને
ન સ્પર્શી શકાયું એ ન જ સ્પર્શી શકાયું..
છત વધારે ઊંચી હશે
કે પછી
મારા હાથ જ સાવ ટૂંકા હશે?
—
ઋણાનુબંધ
પન્ના નાયક February 10th, 2015
ઋણાનુબંધ
તું અને હું
આપણા દેહ બે પણ પ્રાણ એક-
એ વાતને સાચી ઠરાવવાના
લાખ પ્રયત્ન કરીએ છીએ
પણ
આપણી ભીતર તો
સતત રણક્યા કરે છે
અસ્વીકારનું અસ્તિત્વ!
આપણે તો છીએ
પુસ્તકનાં સામસામાં બે પૃષ્ઠો –
સંપૃકત પણ અલગ અલગ
માત્ર સિવાઈ ગયેલાં
કોઈ
ઋણાનુબંધના દોરાથી!
—
મંજૂર નથી
પન્ના નાયક February 1st, 2015
કોઈની બુદ્ધિના પાંજરામાં લાગણીનું પંખી થઈ,
ટહુક્યા કરવાનું મને મંજૂર નથી;
કોઈ પ્રેમને નામે મને ડંખ્યા કરે,
અને ઈચ્છા મુજબ મને ઝંખ્યા કરે;
જે બોલે તે બોલવાનું ને નાગ જેમ ડોલવાનું.
મને આવું અઢેલવાનું મંજૂર નથી.
પોતાની આંખ હોય પોતાની પાંખ હોય,
પોતાનું આભ હોય પોતાનું ગીત હોય,
મનની માલિક હું મારે તે બીક શી?
હું તો મૌલિક છું,
હા માં હા કહીને ઠીક ઠીક રહીને,
મને ઠીક ઠીક રહેવાનું મંજૂર નથી.
માપસર બોલવાનું માપસર ચાલવાનું,
માપસર પહેરવાનું માપસર પોઢવાનું, માપસર ઓઢવાનું,
માપસર હળવાનું માપસર ભળવાનું,
આવું હળવાનું ભળવાનું માપસર ઓગળવાનું
મને આવું પીગળવાનું મંજૂર નથી.
કોઈની બુદ્ધિના પાંજરામાં લાગણીનું પંખી થઈ,
ટહુક્યા કરવાનું મને મંજૂર નથી
आग्रहाचे आमंत्रण – June 15 – Mumbai (Publication of Panna Naik’s poems translated in Marathi)
જયશ્રી May 7th, 2014
This is the first time that a Gujarati poet is being reached out to Marathi readers. The excellent translations are done by Dilip Chitre, a poet/playwright and an architect by profession. We bring so much literature from other languages into Gujarati but hardly anything goes into Marathi so this is an unprecedented event.
શાલ
પન્ના નાયક March 15th, 2014
બહારની ઠંડી હવા
ઘરની દીવાલમાં
ક્યાંક તડ શોધીને
પરવાનગી વિના ઘૂસી જઈને
મારા શરીરને કનડે છે.
હું
ક્લોઝેટ ખોલી
સ્વેટર માટે હાથ લંબાવું છું
અને નજર પડે છે
હું
અમેરિકા આવી ત્યારે
બાએ મને આપેલી
ગડી વાળેલી શાલ પર.
હું
શાલ ઉખેળું છું
ગાલે અડકાડું છું.
શાલ જર્જરિત થઈ ગઈ છે
પેાતમાં કાણાં કાણાં પડી ગયાં છે.
શાલ ઓઢી શકાય એમ નથી.
હું
એને સાચવીને
ફરી ગડી વાળી મૂકી દઉં છું
ક્લોઝેટના શેલ્ફ પર
બાના સ્મરણની જેમ..
—
કવિતા કરું છું
પન્ના નાયક March 15th, 2014
મુશળધાર ચાંદની વરસતી હોય
અને
એ ન આવે
તો
એના ન આવવાની કવિતા કરું છું.
એના ન આવવાથી છવાતી ઉદાસીની કવિતા કરું છું.
છવાતી ઉદાસીથી એકાકીપણું અહેસાસ કરવાની કવિતા કરું છું.
એકાકીપણું સહન ન કરવાથી પથારીમાં પડયા રહેવાની કવિતા કરું છું.
પથારીમાં પડયા પડયા છત સામે તાકવાની કવિતા કરું છું.
છત સામે તાકતાં તાકતાં એક કરોળિયાને જાળું બાંધવાનો વ્યર્થ પ્રયત્ન
કરતો જોવાની કવિતા કરું છું.
કરોળિયો ભોંય પર પડી પછડાવાની કવિતા કરું છું.
કરોળિયો ભોંય પરથી ઊભો થઈ ફરી જાળું બાંધશેની કવિતા કરું છું.
અચાનક કરોળિયાને ભૂલી ઉદાસી વલોવવાની કવિતા કરું છું.
અને પછી
ઉદાસી વલોવવી વ્યર્થ છે સમજી ઉદાસી ખંખેરવાની કવિતા કરું છું.
અંતે
આગલી બધી કવિતા રદ કરી
બારી પાસે ઊભા રહી આંખોથી ચાંદની પીવાની
કે
ઘર બહાર જઈ
મુશળધાર વરસતી ચાંદનીમાં નહાવાની મઝાની કવિતા કરું છું.
—
મારું ઘર
પન્ના નાયક March 15th, 2014
અમેરિકાના
શરૂઆતના દિવસોમાં
બા-બાપાજી યાદ આવતાં
ગુલમહોર આચ્છાદિત ઘર યાદ આવતું
વરસોવાનો દરિયો યાદ આવતો
ધોધમાર વરસાદની હેલીઓ યાદ આવતી
અને
એ યાદોને મમળાવતાં મમળાવતાં
ઘરનાં અનેક કામોને સમેટીને
ઘસઘસાટ સૂઈ જતી.
હવે
બા-બાપાજી નથી.
એ ઘરની
કે
મુંબઈના વરસાદની
કે
વરસોવાના દરિયાની
કોઈ યાદ
કનડતી નથી.
ગુલમહોરની યાદથી આંખ લાલ થતી નથી.
એકલી બેઠી હોઉં
ત્યારેય
આલ્બમના જૂના ફોટાઓને
ઉથલાવી ઉથલાવી જોવાનો
પ્રયાસ સરખોય કરતી નથી.
મુંબઈ રગેરગમાં વસેલું છે
તોય
હવે
ઘર એટલે
આ ફિલાડેલ્ફીઆનું જ ઘર.
કોઈ વળગણ વિનાના
કુટુંબીજન બની ચૂકેલા
અમેરિકનોની વચ્ચે રહેતાં રહેતાં
કોઠે પડેલી અને સહજ જ સ્ફુરતી
અંગ્રેજી ભાષામાં વિચારવાની સાથે સાથે
બને એટલી સાચવેલી ને સચવાયેલી
ગુજરાતી ભાષામાં લખવાનું
અને
રહ્યાં વર્ષોમાં
આનંદ આનંદથી જીવવાનું.
ફિલાડેલ્ફીઆમાં..
ફિલાડેલ્ફીઆના મારા ઘરમાં..
—
પાનખર
પન્ના નાયક March 15th, 2014
મારા ઘરની બારી બહારનું વૃક્ષ
હવે
પાનખરનાં એંધાણ આપે છે.
એ વૃક્ષનાં
અડધાં લીલાં, અડધાં પીળાં
ને
વધુ તો રતુંબડાં પાંદડાં
તડકામાં લહેરાય છે.
પવન આવે ત્યારે
રતુંબડાં પાંદડાં
ચોક્કસ સમયેજ
ખરખર ખરે છે.
વૃક્ષ પરથી ખરવાના સમયની
એમને કેવી રીતે ખબર પડતી હશે?
વૃક્ષથી અળગા થવું એટલે શું?-
એની એમને ખબર હશે?
ભર ઉનાળાની જાહોજલાલી માણીને
અળગા થતી વખતે
પાંદડાંને અને વૃક્ષને શું થતું હશે?
મારા શરીર પરનાં પાન પણ
હવે
લીલામાંથી થોડાં પીળાં, થોડાં રતુંબડાં થવા માંડયાં છે.
એ ખરખર ખરે
એ પહેલાં
મનમાં ઢબુરી રાખેલી
કેટલીય વાત
મારે મારા સ્વજનને કહેવી છે.
ક્ષુલ્લક વસ્તુઓથી ભરેલો ભંડાર ખાલી કરવો છે.
આ સંઘરો શેને માટે? કોને માટે?
અને
વસાવેલાં પુસ્તકોના લેખકોના ડહાપણમાંથી
મોડે મોડે વાંચી લેવી છે
એમણે આપેલી
અંતની શરૂઆતની સમજ.
દરમિયાન,
ચૂકી નથી જવી
આ ખુશનુમા સવારે
બારી બહારની
બદલાતા રંગોની છટા.
—