વિદેશિની : પન્ના નાયકનાં કાવ્યો સમગ્ર કવિતા થઈ, કાવ્ય પૂર્ણ ક્યારે થશે?!

A chinese lion statue

અમરેલી કે અમેરિકા કે ઓસ્ટ્રેલિયા કે વિશ્વભરમાં વસતા મારા સહૃદય ભાવકો સાથેનો મારો સેતુ, મારો સંબંધ એટલે મારી કવિતા. ભાવકો સાથેનું આ સખ્ય, ભાવકો સાથેનો આ નાતો મને ગમે છે. એમણે લંબાવેલો ઉષ્માસભર હાથ મને લખતી રાખે છે.

અમેરિકામાં રહું છું અને ભારત છોડ્યું નથી. અવારનવાર ભારત આવું છું છતાં અમેરિકા છૂટતું નથી. કવિતા લખતી ન હોત તો અમેરિકામાં ટકી શકી ન હોત. કવિતાએ મારું ભારતીયપણું અને મારું ગુજરાતીપણું જાળવી રાખ્યું છે. અને છતાંય મને ક્યારેક એમ લાગે છે કે હું પૂરેપૂરી ભારતની નથી. તો આટલા વર્ષને અંતે એમ પણ લાગે છે કે હું પૂરેપૂરી અમેરિકાની પણ નથી. સ્વદેશ અને પરદેશની કરવતથી વહેરાયા કરું છું. એટલે 'વિદેશિની'. એવું પણ મને મારે વિશે થાય છે કે ‘I am wandering between two worlds, one already dead and the other powerless to be born.’

મારી કવિતા

July 21st, 2020

એમાં મારી શક્તિ છે

એમાં મારી નબળાઈ છે

એમાં મારો મેક-અપ વિનાનો ચહેરો છે

એમાં મારા વિચારોનું સત્વ છે

એમાં આંખોથી વહેલી સચ્ચાઈ છે

એમાં કાચની પારદર્શકતા છે

એમાં મારી લાગણીનો લાવા છે

એમાં જગતભરની સ્ત્રીઓની ધરબાઈ ગયેલી વાચા છે

એમાં દંભીલા સમાજ સામેનો પડકાર છે

એમાં આખાયે આકાશની નીલિમા છે

એમાં વિશ્વનાં સમસ્ત પુષ્પોની સુરભિ છે

એમાં પતંગિયાને નિહાળવાની ક્ષમતા છે

એમાં મૈત્રીનું ગૌરવ છે

એમાં પ્રેમની સાર્થકતા છે

એમાં કોઈ કડવાશ નથી

એમાં કોઈ ગઈ કાલ નથી, કોઈ આવતી કાલ નથી

એમાં કશું મૂકી જવાની ખેવના નથી

એમાં આજની ક્ષણને જીવી જવાની તમન્ના છે.

એમાં પન્ના છે.

એમાં

પન્ના

છે.

એટલું જ

April 5th, 2018

આપણે
એકમેકને પ્રેમ કરીએ છીએ
ત્યારે
પરિવર્તનશીલ જગતમાં
આપણે લીધે
નવું કશું જ બનતું નથી.
માત્ર
ધુમ્મસિયું પ્રભાત સ્વચ્છ બને છે,
વાદળાં ખસી જઈ
આકાશી નીલિમાને પ્રગટ કરે છે,
બંધ કળીઓનો
માદક પુષ્પોમાં ઉઘાડ થાય છે,
અને પતંગિયાં
ઠેર ઠેર
આપણી વાતોનો
રંગબેરંગી આસવ ઢોળે છે.
બસ, એટલું જ!

હું ઊગું છું.

January 20th, 2018

તમારાં કડવાં અને હડહડતાં અસત્યોથી
તમે મને ઇતિહાસમાં કોતરશો
કે
તમારા પગ નીચેના કચરામાં કચડશો
તો ય
રજકણની જેમ હું તો ઊભી થઇશ.
તમને મારું છેલબટાઉપણું અકળાવે છે ને?
તમે કેમ વિષાદથી ઘેરાયેલા છો?
મારા દીવાનખાનામાં જ
જાણે તેલના કૂવાઓના પંપ હોય એમ
વર્તું છું એટલે?
સૂર્યની જેમ, ચંદ્રની જેમ,
ભરતીની નિશ્ચિતતાથી,
આકાશે અડતી આશાઓની જેમ
હું ય ઊંચે જઇશ.
હું ભાંગી પડું એ જ તમારે જોવું હતું?
નતમસ્તક, નીચી આંખો?
હ્રદયફાટ રૂદનથી નબળા પડેલા
ખરતાં આંસુ જેવા ખભા?
મારો ફાટેલો મિજાજ તમને અપમાને છે ને?
મારા ઘર પાછળના વાડામાં જ
સોનાની ખાણ ખોદાતી હોય એમ
હું હસું છું
એ તમારાથી સહન નથી થતું ને?
તમે તમારા શબ્દોથી મારા પર ગોળી ચલાવી શકો છો
તમે તમારી આંખોથી મને આરપાર વીંધી શકો છો
તમે તમારા ધિક્કારથી મારી હત્યા કરી શકો છો
અને છતાંય
અવકાશની જેમ
હું સઘળે પ્રસરીશ.
મારી જાતીયતા તમને વિહ્વળ કરે છે ને?
મારી જાંઘોના મિલન પર હીરા ટાંગ્યા હોય એમ
હું નાચું છું
એનું તમને આશ્ચર્ય છે ને?
ઇતિહાસની લજ્જાની ઝૂપડપટ્ટીમાંથી
હું ઊગું છું.
હું ઊગું છું.
એવા ભૂતકાળમાંથી જેના મૂળ
રોપાયાં હતાં નર્યા દુઃખમાં.
હું ફાળ ભરતો, પહોળો, કાળો દરિયો છું.
ત્રાસ અને ભયની સીમા ઓળંગી
હું પ્રવેશું છું
અદ્ભૂત સ્વચ્છ પરોઢમાં
હું લાવું છું
મારા પૂર્વજોએ આપેલી બક્ષિસ.
હું છું ગુલામોનું સ્વપ્ન, ગુલામોની આશા.
હું ઊગું છુ.
હું ઊડું છુ.
હું પ્રસરું છું.
– માયા એન્જલુ (અનુ. પન્ના નાયક)
*********
You may write me down in history
With your bitter, twisted lies,
You may trod me in the very dirt
But still, like dust, I’ll rise.
Does my sassiness upset you?
Why are you beset with gloom?
‘Cause I walk like I’ve got oil wells
Pumping in my living room.
Just like moons and like suns,
With the certainty of tides,
Just like hopes springing high,
Still I’ll rise.
Did you want to see me broken?
Bowed head and lowered eyes?
Shoulders falling down like teardrops,
Weakened by my soulful cries?
Does my haughtiness offend you?
Don’t you take it awful hard
‘Cause I laugh like I’ve got gold mines
Diggin’ in my own backyard.
You may shoot me with your words,
You may cut me with your eyes,
You may kill me with your hatefulness,
But still, like air, I’ll rise.
Does my sexiness upset you?
Does it come as a surprise
That I dance like I’ve got diamonds
At the meeting of my thighs?
Out of the huts of history’s shame
I rise
Up from a past that’s rooted in pain
I rise
I’m a black ocean, leaping and wide,
Welling and swelling I bear in the tide.
Leaving behind nights of terror and fear
I rise
Into a daybreak that’s wondrously clear
I rise
Bringing the gifts that my ancestors gave,
I am the dream and the hope of the slave.
I rise
I rise
I rise.
– Maya Angelou

બે માળા

January 15th, 2017

અમારા વૈષ્ણવ કુટુંબમાં થતી
ઠાકોરજીની માળા
અને બાએ આપેલી
જડતરના ફૂલવાળી મોતીની માળાની વચ્ચે
ક્યારેક ભેળસેળ થઈ જાય છે.

મારો નિત્યક્રમ હતો
સવારે ઊઠીને
બા બાપાજીને પગે લાગી,
ન્હાઈ ધોઈ
ઘરને ફરતા બગીચામાંથી
મોગરા જૂઈ પારિજાત વીણી
ઠાકોરજી માટે
માળા પરોવવાનો.
વચ્ચે પારિજાતની કેસરી દાંડી
ને આજુબાજુ મોગરાનાં ફૂલ.

પછી બા ઠાકોરજીને માળા ધરાવી ઊઠતાં ત્યારે
મારો વાંસો થાબડતાં કહેતાં હોય છેઃ
“સુખી થાજે, બેટા.”

બાને શ્રીજીચરણ થયે
ચાર દાયકા વીતી ગયા.

આજે જડતરના ફૂલવાળી મોતીની માળા
પહેરતાં પહેલાં
અમેરિકા આવી
ત્યારે બાએ આપેલી
ચાંદીની ફ્રેમમાં મઢેલી
શ્રીનાથજીની છબિને
જોતી હોઉં છું ત્યારે
મને પ્રશ્ન થાય છે:
“હું સુખી થઈ?”


સાભારઃ સન્ધિ, વર્ષ ૧૦-૨૦૧૬, અંક ૩

બે શહેર

December 29th, 2015

Gulmahorthi daffodils

મુંબઈ કરતાંય વધુ વરસો
ફિલાડેલ્ફીઆમાં ગાળ્યાં હોય
તોય
મુંબઈ રખે માને
કે
હું એને ભૂલી ગઈ છું
કે
હું એને હવે ઓછું ચાહું છું.

મુંબઈ મારી જન્મભૂમિ છે
અને એણે જે આપ્યું છે
તે
મારી અકબંધ મિરાત છે
જેને સાચવીને રાખી છે
મેં હ્રદયના
એક
ખૂણામાં.

ફિલાડેલ્ફીઆનાં
અતિશય વહાલાં
ચેરી બ્લોસમ્સ
અને
ડૅફોડિલ્સનું મહત્વ
આંખોમાં અંજાયેલા
અંધેરીના ગુલમહોર જેટલું જ છે.

અહીં બારે માસ વરસતો વરસાદ
મને સતત યાદ કરાવેે છે
મુંબઈના પ્રથમ વરસાદથી
પમરી ઊઠતી ધરતીની ધૂળની.
ત્યાં સ્નો નથી પડતો
પણ સતત ઝંખના તો હતી
વરસતો સ્નો જોવાની.
અહીં પડતો
હબસીઓના દાંત જેવો સ્નો
મારી પાસે કવિતા લખાવે છે.

મુંબઈની જેમ અહીં ફિલાડેલ્ફીઆમાં
માણસો રસ્તા પર દેખાતા નથી.

ત્યાંના જેવી ગિરદી
ટ્રેન પર લટકતી નથી.

રસ્તા પર
અને
મકાનોના ખૂણે
પાનની પિચકારીઓ દેખાતી નથી.

ટ્રાફિક લાઇટ પર
ગાડીની આજુબાજુ
સ્ત્રીની કાખમાં બેસાડેલાં
ક્યારેક વેચાતાં છોકરાં
જોવા મળતા નથી.

અહીં
કેટલુંય સભ્ય સભ્ય છે તોય
ગરીબાઇ નથી એવું નથી.

શુક્રવારે સવારે મૂકેલી
ગાર્બેજ બેગ ફંફોસતા
હોમલેસ માણસને
મેં મારી બારીમાંથી અવારનવાર જોયો છે.

અહીં મિનિમમ વેજમાં
કામ કરતા માણસો પણ છે
જેના બેકયાર્ડમાં
બગીચો તો શું
કોઈ વૃક્ષ પણ નથી.
અને રડ્યુંખડ્યું વૃક્ષ હોય
તો એના પરથી
ડોલર્સના ફળોનો ફાલ ઊતરતો નથી.

અહીં
સવારસાંજ
દિલ બહેલાવી મૂકે એવો
કોયલનો કલશોર સંભળાતો નથી.

અહીં
પંખીઓ એવાં તો ટ્રેઇન્ડ થયેલાં છે
કે
દાણા ચણવા મૂકેલા
બર્ડ ફીડરમાંથી
નિયત સમયે
દાણા ચણીને ઊડી જાય છે.

અહીં મકાનોની આજુબાજુ
લૉનમોઅરથી
વ્યવસ્થિત ટ્રિમ કરેલી લૉનમાં
સવારસાંજ
માળી નહીં
પણ
સેટ કરેલા સમયે
વૉટર સ્પ્રિન્કરલર પાણી છાંટે છે.

અહીં
વરસોવાનો દરિયો નથી.

છે શહેરની વચ્ચોવચ્ચ
બારે માસ કાંઠા છલકાવતી
સ્ક્યુલકીલ નામે નદી.
નદીમાં
સ્વાભાવિક રીતે તરતી
નૌકા નથી
એટલે નથી જ નથી ઊપસતું
સમીસાંજે ગીતો ગાતાં ગાતાં
ઘેર જતો હોય એવા નાવિકનું ચિત્ર.

અહીં
ટૅક્સીઓ છે
મુંબઈનો પીળો ઘોંઘાટ નથી.

ઉનાળામાં
મુંબઈ જેવો જ ઉકળાટ કનડતો હોવા છતાં
ઍરકન્ડિશનરો એને ગળી જતાં હોય છે.

ફિલાડેલ્ફીઆ આવી
તે દિવસોમાં
મેં કહેલું
કે અહીં બધું જ છે છતાં કંઈ જ નથી.
શક્ય હોય તો
આ વાક્ય પાછું ખેંચી લેવું છે.

મુંબઈ જેટલું જ
આ ફિલાડેલ્ફીઆ
મારું પ્રિય પ્રિય શહેર.

મારા હ્રદયમાં એકીસાથે શ્વસે છે
બે શહેર –
મુંબઈ અને ફિલાડેલ્ફીઆ…

– પન્ના નાયક

ચાલે છે માત્ર સમય

April 28th, 2015

ઘડિયાળના કાંટાની અણીઓને આધારે

ચાલનારા મનુષ્યને

ક્યાં ખબર હોય છે કે

ઘડિયાળ તો વંચક છે!

કાળનું ભક્ષક છે!

અને છતાંય

કાંટાના ધકેલાવાથી

એ આપણને સમજાવે છે કે

આપણો કેટલો સમય પસાર થઈ ગયો છે.

ઘડિયાળ તરફ નજર કરી

વીતી ગયેલા કાળને

મુઠ્ઠીમાં ન જકડી શકવાથી

બોલી ઊઠીએ છીએ

અરે, હવે તો સાંજ પડી ગઈ!

આપણે નિશ્ચિત કલાકે જ પહોંચીએ છીએ

યમરાજને દ્વારે

ભલેને

ઘરનું ઘડિયાળ

ભીંત પર લટક્યા કરતું હોય..

ચાલે છે માત્ર સમયઃ

આપણે તો એનાં પગલાં છીએ..

હું કંઈજ નહોતી

April 28th, 2015

હું

કંઈ નથી

હું

કોઈ નથી

હું

કંઈજ નહોતી.

પ્રગાઢ

અસર વિનાની

બાહ્ય

અને

આંતરિક

શૂન્યતામાં

ક્યાં લગી રાચવું?

તળિયા વિનાના ડબ્બામાં

શું

સંગ્રહી શકાય?

છતાંય

મેં તો

નીચે કોઈ ઝીલનારું છે

એમ સમજી

મારી સઘળી ક્ષણોના સૂરને ભેગા કર્યા.

એક દિવસ

જોઉં તો

મારી કૂખમાં

ઘુઘવાટા કરતું કાવ્ય!

મને કોઈ ખ્યાલ નહોતો

April 10th, 2015

હું જ
એક ઝાડ છું
હું જ
એ ઝાડની ડાળી પર બેઠેલો
કાગડો
હું જ
એ કાગડાની ચાંચમાંની
પૂરી
હું જ
એ ઝાડની નીચે ઊભેલું
શિયાળ પણ.
મને કોઈ ખ્યાલ પણ નહોતો
કે
મારે જીવવી પડશે
બચપણમાં સાંભળેલી
આ વારતા!

ૐ શાન્તિઃ

March 16th, 2015

ભરશિયાળામાં મધરાતે

રસોડાના ટેબલ પર બેસી

બારીમાંથી નિહાળું છું

ધવલ ઉજ્જવલ સ્નો.

જીવન અને મૃત્યુના વિચારો,

કેલેન્ડર પર માર્ક કરેલી પ્રવૃતિઓ,

ભીંતે લટકતું ઘડિયાળ,

ઉઝરડા પાડતા સંબંધો-

બધું જ  થંભી ગયુ છે

બધું જ  જંપી ગયુ છે.

પતંગિયું પોતાની પાંખ સંકેલી

ઘડીભર સ્વસ્થ થઇ જાય એમ જ.

અત્યારે છે

સર્વત્ર

શાન્તિ

ૐ શાન્તિઃ

 

 

 

 

મને શી ખબર?

March 16th, 2015

 

પહેલાં

જ્યાં જ્યાં

લીલું ઘાસ

ને

પતંગિયાં દેખાતાં

ત્યાં ત્યાં

હું નજર માંડતી.

હવે

હું જ્યાં જ્યાં

નજર માંડું છું

ત્યાં ત્યાં

ઊગે છે લીલું ઘાસ

અને

રમે છે પતંગિયાં.

તારો સ્પર્શ મને

આટલો તરબતર કરશે

એની

મને શી ખબર?

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


 

 

Next »