અમરેલી કે અમેરિકા કે ઓસ્ટ્રેલિયા કે વિશ્વભરમાં વસતા મારા સહૃદય ભાવકો સાથેનો મારો સેતુ, મારો સંબંધ એટલે મારી કવિતા. ભાવકો સાથેનું આ સખ્ય, ભાવકો સાથેનો આ નાતો મને ગમે છે. એમણે લંબાવેલો ઉષ્માસભર હાથ મને લખતી રાખે છે.
અમેરિકામાં રહું છું અને ભારત છોડ્યું નથી. અવારનવાર ભારત આવું છું છતાં અમેરિકા છૂટતું નથી. કવિતા લખતી ન હોત તો અમેરિકામાં ટકી શકી ન હોત. કવિતાએ મારું ભારતીયપણું અને મારું ગુજરાતીપણું જાળવી રાખ્યું છે. અને છતાંય મને ક્યારેક એમ લાગે છે કે હું પૂરેપૂરી ભારતની નથી. તો આટલા વર્ષને અંતે એમ પણ લાગે છે કે હું પૂરેપૂરી અમેરિકાની પણ નથી. સ્વદેશ અને પરદેશની કરવતથી વહેરાયા કરું છું. એટલે 'વિદેશિની'. એવું પણ મને મારે વિશે થાય છે કે ‘I am wandering between two worlds, one already dead and the other powerless to be born.’
પન્ના નાયક January 12th, 2012
પતિને પરમેશ્વર માનનારી
હું સતી સ્ત્રી નથી.
અને એટલે જ
પતિના અવસાન પછી
રદ થઈ ગયેલા અસ્તિત્વમાં
મૂરઝાયેલા ફૂલ જેમ જીવી જઈ
શેષ આયુષ્ય વીતાવવાના
આપણા ઉત્કૃષ્ટ રિવાજને
હું
વધાવી શકતી નથી.
હું
સ્વર્ગે જઈશ
એવી કોઈ ગણતરી
મારા ગણિતમાં છે જ નહીં!
—
પન્ના નાયક December 22nd, 2011
ના, ના, ના.
હું
કવિતા લખવાનો દાવો નથી કરતી.
હું તો
મારાં સ્તનો નીચેના
પિંજરામાં પૂરાયેલા શબ્દોને
પાંખો આપી
વિહરતાં મૂકું છું ગગનમાં..
પન્ના નાયક December 21st, 2011
તેં આગ્રહ કર્યો
એટલે
હું
તારે ત્યાં આવી.
જે નાનકડા ઘરમાં
આપણે પ્રેમ કર્યો હતો
એને તોડી પાડીને
તેં બંધાવ્યું હતું
આલિશાન મોર્ડન મકાન.
પ્રવેશદ્વારમાં મૂકી હતી
વિઘ્નહર્તા ગણેશની
છ ફૂટ ઊંચી મૂર્તિ.
દાખલ થતાં નજર અચૂક પડે
રાચરચીલાના અશ્લીલ પ્રદર્શન પર.
વળી બધી જ બધી દીવાલો પર
મેળવેલી સ્વપ્નસિદ્ધિ પ્રસિદ્ધિની ચાડી ખાતા
ફ્રેમ કરેલા
સર્ટીફિકેટો, છાપાંનાં કટિંગો
અને
અગ્રગણ્ય વ્યક્તિઓ સાથે
વિજેતા-સ્મિત સહિત
હાથ મિલાવતા
અસંખ્ય ફોટોગ્રાફ્સ્.
દાદર પર
સુસજ્જ દીકરા દીકરી પૌત્ર પૌત્રી
અને
સુખની મલાઇ જેના
ગાલો પર છલકાય છે
એવી ગોળમટોળ અને હૃષ્ટપુષ્ટ પત્ની સાથેની
ગોઠવેલી
સુખી સંસારની તસ્વીરો.
ક્યાંય ના દેખાયો
તું કહ્યા કરે છે
એવો
સુસ્ત કે અશક્ત કે અસ્વસ્થ કે અસહ્ય સંસાર.
અરે હા,
મકાનમાં ફરતાં
પગ અટક્યાતા
ઠેકઠેકાણે ગોઠવેલાં
પ્લાસ્ટિકનાં ફૂલછોડ પાસે.
આવી હતી
એવા જ
ભારે પગલે
મકાનમાંથી બહાર નીકળી
ત્યારે
તેં મને
એક જ સવાલ પૂછયોઃ
કેમ કશું લીધું નહીં?
મેં
આંખથી જ સામો સવાલ પૂછયો
કે
તને અહીં સોંપી દીધા પછી
મારે લેવાનું પણ શું હોય?
—
પન્ના નાયક October 29th, 2011
મુશળધાર વરસાદ વરસી વરસી જંપી ગયો’તો
વાદળાં, ભાર ખાલી કરી જંપી ગયાં’તાં
સ્વચ્છ આકાશ જંપી ગયું’તું
ટમટમતા તારા જંપી ગયા’તા
ગાડીની અવરજવર વિનાના રસ્તા જંપી ગયા’તા
સૂસવતો પવન જંપી ગયો’તો
વૃક્ષોનાં પાંદડાં જંપી ગયાં’તાં
લચી ગયેલાં ફૂલોનાં ઝૂમખાં જંપી ગયાં’તાં
લળી ગયેલું ઘાસ ટટાર થઈ જંપી ગયું’તું
બારીના કાચ, મેલ નીતારી, જંપી ગયા’તા
સંગીત છેડતી દીવાલ જંપી ગઈ’તી
ટેબલ ખુરશી કાર્પેટ પડદા જંપી ગયા’તા
સતત રણકતા ફોનની ઘંટડી જંપી ગઈ’તી
બોલ બોલ કરતું ટેલિવીઝન જંપી ગયું’તું
શરૂ કરેલાં પુસ્તકોનાં ખુલ્લાં પાનાં જંપી ગયાં’તાં
સીલિંગ સામે જોતી પાંપણો જંપી ગઈ’તી
આમ,
આજુબાજુ
સઘળું જંપી ગયું’તું-
પતંગિયાનો અજંપો પણ..
—
પન્ના નાયક August 4th, 2011
કોયલના ટહુકા જેવો ઊગ્યો છે વસંતનો ચંદ્ર.
હું આવી રૂપાળી રાતમાં નીકળી પડી છું પાગલ થઈને.
જીવવાની મારી પાસે મબલક સગવડો છે
અને
અઢળક સપનાંઓ છે.
પવનને હું ઝંઝાવાત કરી શકું છું
અને
સમુદ્રને ઉછાળી શકું છું
સિતારાઓની સુગંધ સુધી.
હું મારા મનની મોસમને
પૂરેપૂરી માણું છું
અને
કોઈને પણ ન પિછાણવાની
મારામાં લાપરવાહી છે.
એકાંત જ મને મારા તરફ લઈ જાય છે
અને મને મારાથી દૂર કરે છે.
વિશ્વ આટલું બધું સુંદર હશે
એવું મેં શાણપણમાં તો કદીયે અનુભવ્યું નથી
એટલે જ
મને મારું પાગલપન ગમે છે.
—
પન્ના નાયક July 22nd, 2011
મુશળધાર ચાંદની વરસતી હોય
અને
એ ન આવે
તો
એના ન આવવાની કવિતા કરું છું.
એના ન આવવાથી છવાતી ઉદાસીની કવિતા કરું છું.
છવાતી ઉદાસીથી એકાકીપણું અહેસાસ કરવાની કવિતા કરું છું.
એકાકીપણું સહન ન કરવાથી પથારીમાં પડયા રહેવાની કવિતા કરું છું.
પથારીમાં પડયા પડયા છત સામે તાકવાની કવિતા કરું છું.
છત સામે તાકતાં તાકતાં એક કરોળિયાને જાળું બાંધવાનો વ્યર્થ પ્રયત્ન
કરતો જોવાની કવિતા કરું છું.
કરોળિયો ભોંય પર પડી પછડાવાની કવિતા કરું છું.
કરોળિયો ભોંય પરથી ઊભો થઈ ફરી જાળું બાંધશેની કવિતા કરું છું.
અચાનક કરોળિયાને ભૂલી ઉદાસી વલોવવાની કવિતા કરું છું.
અને પછી
ઉદાસી વલોવવી વ્યર્થ છે સમજી ઉદાસી ખંખેરવાની કવિતા કરું છું.
અંતે
આગલી બધી કવિતા રદ કરી
બારી પાસે ઊભા રહી આંખોથી ચાંદની પીવાની
કે
ઘર બહાર જઈ
મુશળધાર વરસતી ચાંદનીમાં નહાવાની મઝાની કવિતા કરું છું.
—
પન્ના નાયક April 13th, 2011
Below are my two English poems that were published in a very well-known American journal named World Literature Today.
PDF file of the article – WLT-PN
Debt
You and I
two separate bodies
but a single soul –
a million efforts have been made
to see this ideal come alive
but somehow deep somewhere
rings a perennial echo
of separateness
of each other’s non-acceptance.
We are nothing else –
just two pages of a book
facing each other
bound but separate
just sewn together by predestined debts
of mortal ties.
મૂળ ગુજરાતી કાવ્ય: ઋણાનુબંધ
—
Ceiling
Lying in bed
staring at the ceiling
I felt like reaching out:
it seemed so close.
After an unsuccessful attempt,
I put chair upon chair upon chair
on my bed, stood atop this pyramid
like an acrobat
but still could not touch the surface
that had seemed so close.
I cannot figure out
whether the ceiling is much too high
or my arms much too short.
મૂળ ગુજરાતી કાવ્ય: કે પછી
Translations from Gujarati
by the author and Saleem Peeradina
—
A distinguished Gujarati poet, Panna Naik has been active on the Gujarati literary front for approximately four decades and has established herself as a major writer. She has written several volumes of pathbreaking poetry and short stories and has given a distinct voice to Indian women as evidenced by her worldwide following. Her poetry has been amply recognized and awarded by Gujarati literary establishments both in India and the United States. In addition, she has also done pioneering work in the teaching of the Gujarati language and taught second-generation students as adjunct professor at the University of Pennsylvania.
Saleem Peeradina, Associate Professor of English at Siena Heights University in Adrian, Michigan, is the author of First Offence (1980), Group Portrait (1992), and Mediations on Desire (2003). He edited Contemporary Indian Poetry in English (1972), one of the earliest and most widely used texts in courses on South Asian literature. The Ocean in My Yard, Peeradina’s prose memoir of growing up in Bombay, was published by Penguin Books in 2005. His poetry is represented in major anthologies of Indian, South Asian, and Asian American writing and appeared in the November 2009 issue of WLT.
પન્ના નાયક April 8th, 2011
તું અને હું
આપણા દેહ બે પણ પ્રાણ એક-
એ વાતને
સાચી ઠરાવવાના
લાખ પ્રયત્ન કરીએ છીએ
પણ
આપણી ભીતર તો
સતત રણક્યા કરે છે
અસ્વીકારનું અસ્તિત્વ!
આપણે તો છીએ
પુસ્તકનાં સામસામાં બે પૃષ્ઠો-
સંપૃક્ત પણ અલગ અલગ
માત્ર સિવાઈ ગયેલાં
કોઈ
ઋણાનુબંધના દોરાથી!
—
પન્ના નાયક April 4th, 2011
પથારીમાં પડયા પડયા
છતને અડકી જોવાનું મન થયું.
એ કેટલી તો હાથવેંતમાં હતી!
ખાટલા પર ઊભા થઈ
અડકી જોવાનો પ્રયત્ન અસફળ થયો
એટલે
સર્કસની જેમ
ખુરશી પર ખુરશી પર ખુરશી મૂકી
હાથ લંબાવ્યા
પણ
હાથવેંતમાં લાગેલી છતને
ન સ્પર્શી શકાયું એ ન જ સ્પર્શી શકાયું..
છત વધારે ઊંચી હશે
કે પછી
મારા હાથ જ સાવ ટૂંકા હશે?
—
પન્ના નાયક March 29th, 2011
તમારા
(કહેવાતા) પ્રેમમય વિશ્વમાં-
જીવનનો હિસાબ માંગતા
ઘડિયાળના કાંટા છે,
ત્વચા ઊતરડી નાંખતા
પ્રેમના નહોર છે,
સ્પર્શતી આંગળીઓમાં
થીજી ગયેલી નદીઓ છે,
ચૂમતા હોઠમાં
ઘસડાઈ આવેલો નર્યો કાંપ છે,
આલિંગવા આવતા હાથમાં
સંબંધના કજળી ગયેલા દીવાની વાસ છે.
સતત વાતા વાવાઝોડાથી
કંપી કંપીને
હું
સૂક્કુંભઠ્ઠ વૃક્ષ થઈ ગઈ છું.
હું વિનવું છું-
તમારું
પ્રેમમય વિશ્વ પાછું લઈ લો
ને
મને મારું
એકલવાયું વિશ્વ
પાછું આપો.
સાચે જ, હું જીવી જઈશ.
—